Վիլյամ Սարոյան. Գեղեցիկ սպիտակ ձիու ամառը

Սարոյանը լինելով ամերիկյան գրող միաժամանակ հայ ազգային գրող է: Ճակատագրի բերումով նա կտրվել է իր հայրենի ժողովդրից ու լեզվից, բայց մնացել է նա խոր ազգային գրող: Եվ ինքը իր մասին գրել է. ՚՚Լեզուն, որով գրում եմ, անգլերեն է, միջավայրը, որ նկարագրում եմ, ամերիկյան է, բայց ոգին, որ ինձ մղում է գրելու հայկական է: Ուրեմն, ես հայ գրող եմ և պատկանում եմ հայ գրողների ընտանիքին:   

Սարոյանի պատմվածքների առաջին ժողովածուն մեծ հաջողությամբ ընդունվեց ամերիկյան գրականության մեջ: Երիտասարդ հեղինակի անունը իսկույն տարածվեց, նրա պատմվածքներն ու պիեսները լայն ճանաչում գտան: Ամերիկյան գրական քննադատությունը նրան դրեց ժամանակի խոշոր գրողների կողքին: Հայկական թեմաներով նրա ստեղծագործություններից է ՙՙԻմ անունը Արամ է՚՚ պատմվածքաշարը: Այն

կարճ պատմվածքների ժողովածու է, որ առաջին անգամ տպագրվել է  1940 թ.։ Պատմվածքները հայ արմատներ ունեցող տղայի՝ Արամ Ղարօղլանյանի, և իր հարազատ–բարեկամների մասին է, որոնք բնակվում են ԱՄՆ-ի Ֆրեզնո քաղաքում։

Գեղեցիկ սպիտակ ձիու ամառը այս պատմվածաշարի առաջին պատմվածքն է: Գլխավոր հերոսը՝ Արամը  և  նրա  զարմիկ  Մուրադը  Ղարօղլանյանների  գերդաստանից են: Այս գերդաստանի  բոլոր  ճյուղերը  ապրում  են  աշխարհում ամենազարմանալի և անհեթեթ  չքավորության  մեջ:  Բայց նրանք հռչակված  են  իրենց  ազնվությամբ: Արամն  ու  Մուրադը  ապրում  են քաղաքի   ծայրամասում   Վոլնըտ  փողոցի վրա:  Մի օր  լուսադեմին Մուրադը  գալիս  է  Արամի  պատուհանի  մոտ,  արթնացնում  նրան:  

Նա  նստել է  մի  գեղեցիկ  սպիտակ  ձի, որը,  իրականում , գողացել  է:  Նրանք երկուսով ձիավարում են և չեն հասցնում  ձին  վերադարձնել  տեղը,  ուստի  պահում  են  մի լքված այգու  գոմում: Տանը  Արամենց  հյուր  է գալիս  Խոսրով  քեռին,  որը  տեղիանտեղի սիրում է ասել՝ «Վնաս չունի, ուշադրություն  մի դարձրու»  և Ջոն  Բայրո  անունով  մի ասորի  ագարակատեր, որ մենությունից  հայերեն  խոսել  է  սովորել:  Խոսակցությունից Արամը  հասկանում  է, որ  ձին նրանն է, և որ աայն գողացել  են  մեկ  ամիս  առաջ: Այդ մասին  խոսելով զարմիկի  հետ՝  որոշում  են,  որ  ձին  կվերադարձնենկես  տարվա ընթացքում, մինչև ինքն էլ սովորի ձիավարել Մուրադի նման: Սակայն մի օր պատահական  բախվում  են ագարակատիրոջը,  որը  ճանաչում  է  իր  ձիուն,  բայց քանի  որ գիտի, որ Ղարօղլանյանները չեն  կարող  գողեր  լինել,  կարծում է,  թե  դա  իր ձիու երկվորյակն է: Տղաներըհաջորդ օրը առավոտ  շուտ  ձին  տանում  են  Ջոն  Բայրոյի այգի և թողնում գոմում: Կեսօրից հետո նասայլով այցելում է Արամենց տուն և նրա մորն ասում, որ իր ձիուն վերադարձրել են: Ձին նույնիսկ ավելի ուժեղ է և բնավորությամբ մեղմացել է: Իսկ Խոսրով քեռին ասում է. «Հանգի~ստ, մա´րդ,հանգի~ստ: Քո ձին վերադարձվել է, վե´րջ,  ուշադրություն  մի  դարձրու»:

Այս պատմվածքում պատանի հերոսները սկզբում չեն էլ գիտակցում, որ իրենք գողություն են արել, որ դա վատ արարք է: Հերոսը մտածում է, որ գողությունը այն է, երբ փող ես գողանում, իսկ ձին չի կարող համարվել գողություն: Սպիտակ ձին կարծես խորհրդանշում է նրանց երազանքները: Երբ նրանք վարգում են ձիով, աշխարհի ամենաերջանիկ մարդիկ են: Սակայն, երբ իմանում են, թե ում ձին են գողացել և երբ հանդիպում են իրենց հարևանին, ով ճանաչում է ձիուն, որոշում են նրան հետ վերադարձնել, քանի որ գիտակցում են, որ դա արդեն խաղ չէ; Սակայն նրանք այնքան ազնիվ ընտանիքից էին և նրանց արաարքը այնքան մաքուր երազանքով էր ներշնչված, որ անգամ տուժող հարևանը տեսնելով իր ձիուն չի հավատում, որ այդ ընտանիքի անդամները կարող են գողություն անել: Ինձ դուր է եկել այն արտահայտությունը, երբ Խոսրով քեռին բարկանում է ասորի հարևանի վրա ու ասում, որ նա ընդամենը մի ձի է կորցրել, իսկ իրենք մի ամբողջ հայրենիք, և այս մեկ նախադասությամբ Սարոյանը արտահայտում է իր ժողովրդի ողջ ողբերգությունը:

Օգտագործված գրականություն

Վ.Սարոյան, Ընտիր երկեր չորս հատորով, հատոր առաջին, էջ 215-229: 5-16: