Վիլյամ Սարոյան. Գեղեցիկ սպիտակ ձիու ամառը
Սարոյանը լինելով ամերիկյան գրող
միաժամանակ հայ ազգային գրող է: Ճակատագրի բերումով նա կտրվել է իր հայրենի
ժողովդրից ու լեզվից, բայց մնացել է նա խոր ազգային գրող: Եվ ինքը իր մասին գրել է.
՚՚Լեզուն, որով գրում եմ, անգլերեն է, միջավայրը, որ նկարագրում եմ, ամերիկյան է,
բայց ոգին, որ ինձ մղում է գրելու հայկական է: Ուրեմն, ես հայ գրող եմ և պատկանում
եմ հայ գրողների ընտանիքին:
Սարոյանի պատմվածքների առաջին
ժողովածուն մեծ հաջողությամբ ընդունվեց ամերիկյան գրականության մեջ: Երիտասարդ
հեղինակի անունը իսկույն տարածվեց, նրա պատմվածքներն ու պիեսները լայն ճանաչում
գտան: Ամերիկյան գրական քննադատությունը նրան դրեց ժամանակի խոշոր գրողների
կողքին: Հայկական թեմաներով նրա ստեղծագործություններից է ՙՙԻմ անունը Արամ է՚՚ պատմվածքաշարը:
Այն
կարճ պատմվածքների
ժողովածու է, որ առաջին անգամ տպագրվել է 1940 թ.։ Պատմվածքները հայ արմատներ ունեցող տղայի՝
Արամ Ղարօղլանյանի, և իր հարազատ–բարեկամների մասին է, որոնք բնակվում են ԱՄՆ-ի Ֆրեզնո քաղաքում։
Գեղեցիկ սպիտակ ձիու ամառը այս պատմվածաշարի առաջին
պատմվածքն է: Գլխավոր հերոսը՝ Արամը և նրա զարմիկ Մուրադը
Ղարօղլանյանների գերդաստանից են: Այս գերդաստանի բոլոր
ճյուղերը ապրում են աշխարհում ամենազարմանալի և անհեթեթ
չքավորության մեջ: Բայց նրանք հռչակված են իրենց
ազնվությամբ: Արամն ու Մուրադը ապրում են քաղաքի
ծայրամասում Վոլնըտ փողոցի վրա: Մի օր
լուսադեմին Մուրադը գալիս է Արամի պատուհանի մոտ,
արթնացնում նրան:
Նա նստել է մի գեղեցիկ
սպիտակ ձի, որը, իրականում , գողացել է: Նրանք
երկուսով ձիավարում են և չեն հասցնում ձին վերադարձնել տեղը, ուստի պահում են մի լքված այգու գոմում: Տանը Արամենց հյուր է գալիս Խոսրով քեռին, որը տեղիանտեղի սիրում է ասել՝ «Վնաս չունի, ուշադրություն մի դարձրու» և Ջոն Բայրո անունով մի ասորի ագարակատեր, որ մենությունից հայերեն խոսել է սովորել: Խոսակցությունից Արամը հասկանում է, որ ձին նրանն է, և որ աայն գողացել են մեկ ամիս առաջ: Այդ մասին խոսելով զարմիկի հետ՝ որոշում են, որ ձին կվերադարձնենկես տարվա ընթացքում, մինչև ինքն էլ սովորի ձիավարել Մուրադի նման: Սակայն մի օր պատահական բախվում են ագարակատիրոջը, որը ճանաչում է իր ձիուն, բայց քանի որ գիտի, որ Ղարօղլանյանները չեն կարող գողեր լինել, կարծում է, թե դա իր ձիու երկվորյակն է: Տղաներըհաջորդ օրը առավոտ շուտ ձին տանում են Ջոն Բայրոյի այգի և թողնում գոմում: Կեսօրից հետո նասայլով այցելում է Արամենց տուն և նրա մորն ասում, որ իր ձիուն վերադարձրել են: Ձին նույնիսկ ավելի ուժեղ է և բնավորությամբ մեղմացել է: Իսկ Խոսրով քեռին ասում է. «Հանգի~ստ, մա´րդ,հանգի~ստ: Քո ձին վերադարձվել է, վե´րջ, ուշադրություն մի դարձրու»:
Այս պատմվածքում պատանի հերոսները սկզբում չեն էլ
գիտակցում, որ իրենք գողություն են արել, որ դա վատ արարք է: Հերոսը մտածում է, որ
գողությունը այն է, երբ փող ես գողանում, իսկ ձին չի կարող համարվել գողություն: Սպիտակ
ձին կարծես խորհրդանշում է նրանց երազանքները: Երբ նրանք վարգում են ձիով, աշխարհի
ամենաերջանիկ մարդիկ են: Սակայն, երբ իմանում են, թե ում ձին են գողացել և երբ հանդիպում
են իրենց հարևանին, ով ճանաչում է ձիուն, որոշում են նրան հետ վերադարձնել, քանի որ
գիտակցում են, որ դա արդեն խաղ չէ; Սակայն նրանք այնքան ազնիվ ընտանիքից էին և նրանց
արաարքը այնքան մաքուր երազանքով էր ներշնչված, որ անգամ տուժող հարևանը տեսնելով իր
ձիուն չի հավատում, որ այդ ընտանիքի անդամները կարող են գողություն անել: Ինձ դուր
է եկել այն արտահայտությունը, երբ Խոսրով քեռին բարկանում է ասորի հարևանի վրա ու ասում,
որ նա ընդամենը մի ձի է կորցրել, իսկ իրենք մի ամբողջ հայրենիք, և այս մեկ նախադասությամբ
Սարոյանը արտահայտում է իր ժողովրդի ողջ ողբերգությունը:
Օգտագործված գրականություն
Վ.Սարոյան, Ընտիր երկեր չորս հատորով, հատոր առաջին,
էջ 215-229: 5-16: