Վիլյամ Սարոյան. Գեղեցիկ սպիտակ ձիու ամառը

Սարոյանը լինելով ամերիկյան գրող միաժամանակ հայ ազգային գրող է: Ճակատագրի բերումով նա կտրվել է իր հայրենի ժողովդրից ու լեզվից, բայց մնացել է նա խոր ազգային գրող: Եվ ինքը իր մասին գրել է. ՚՚Լեզուն, որով գրում եմ, անգլերեն է, միջավայրը, որ նկարագրում եմ, ամերիկյան է, բայց ոգին, որ ինձ մղում է գրելու հայկական է: Ուրեմն, ես հայ գրող եմ և պատկանում եմ հայ գրողների ընտանիքին:   

Սարոյանի պատմվածքների առաջին ժողովածուն մեծ հաջողությամբ ընդունվեց ամերիկյան գրականության մեջ: Երիտասարդ հեղինակի անունը իսկույն տարածվեց, նրա պատմվածքներն ու պիեսները լայն ճանաչում գտան: Ամերիկյան գրական քննադատությունը նրան դրեց ժամանակի խոշոր գրողների կողքին: Հայկական թեմաներով նրա ստեղծագործություններից է ՙՙԻմ անունը Արամ է՚՚ պատմվածքաշարը: Այն

կարճ պատմվածքների ժողովածու է, որ առաջին անգամ տպագրվել է  1940 թ.։ Պատմվածքները հայ արմատներ ունեցող տղայի՝ Արամ Ղարօղլանյանի, և իր հարազատ–բարեկամների մասին է, որոնք բնակվում են ԱՄՆ-ի Ֆրեզնո քաղաքում։

Գեղեցիկ սպիտակ ձիու ամառը այս պատմվածաշարի առաջին պատմվածքն է: Գլխավոր հերոսը՝ Արամը  և  նրա  զարմիկ  Մուրադը  Ղարօղլանյանների  գերդաստանից են: Այս գերդաստանի  բոլոր  ճյուղերը  ապրում  են  աշխարհում ամենազարմանալի և անհեթեթ  չքավորության  մեջ:  Բայց նրանք հռչակված  են  իրենց  ազնվությամբ: Արամն  ու  Մուրադը  ապրում  են քաղաքի   ծայրամասում   Վոլնըտ  փողոցի վրա:  Մի օր  լուսադեմին Մուրադը  գալիս  է  Արամի  պատուհանի  մոտ,  արթնացնում  նրան:  

Նա  նստել է  մի  գեղեցիկ  սպիտակ  ձի, որը,  իրականում , գողացել  է:  Նրանք երկուսով ձիավարում են և չեն հասցնում  ձին  վերադարձնել  տեղը,  ուստի  պահում  են  մի լքված այգու  գոմում: Տանը  Արամենց  հյուր  է գալիս  Խոսրով  քեռին,  որը  տեղիանտեղի սիրում է ասել՝ «Վնաս չունի, ուշադրություն  մի դարձրու»  և Ջոն  Բայրո  անունով  մի ասորի  ագարակատեր, որ մենությունից  հայերեն  խոսել  է  սովորել:  Խոսակցությունից Արամը  հասկանում  է, որ  ձին նրանն է, և որ աայն գողացել  են  մեկ  ամիս  առաջ: Այդ մասին  խոսելով զարմիկի  հետ՝  որոշում  են,  որ  ձին  կվերադարձնենկես  տարվա ընթացքում, մինչև ինքն էլ սովորի ձիավարել Մուրադի նման: Սակայն մի օր պատահական  բախվում  են ագարակատիրոջը,  որը  ճանաչում  է  իր  ձիուն,  բայց քանի  որ գիտի, որ Ղարօղլանյանները չեն  կարող  գողեր  լինել,  կարծում է,  թե  դա  իր ձիու երկվորյակն է: Տղաներըհաջորդ օրը առավոտ  շուտ  ձին  տանում  են  Ջոն  Բայրոյի այգի և թողնում գոմում: Կեսօրից հետո նասայլով այցելում է Արամենց տուն և նրա մորն ասում, որ իր ձիուն վերադարձրել են: Ձին նույնիսկ ավելի ուժեղ է և բնավորությամբ մեղմացել է: Իսկ Խոսրով քեռին ասում է. «Հանգի~ստ, մա´րդ,հանգի~ստ: Քո ձին վերադարձվել է, վե´րջ,  ուշադրություն  մի  դարձրու»:

Այս պատմվածքում պատանի հերոսները սկզբում չեն էլ գիտակցում, որ իրենք գողություն են արել, որ դա վատ արարք է: Հերոսը մտածում է, որ գողությունը այն է, երբ փող ես գողանում, իսկ ձին չի կարող համարվել գողություն: Սպիտակ ձին կարծես խորհրդանշում է նրանց երազանքները: Երբ նրանք վարգում են ձիով, աշխարհի ամենաերջանիկ մարդիկ են: Սակայն, երբ իմանում են, թե ում ձին են գողացել և երբ հանդիպում են իրենց հարևանին, ով ճանաչում է ձիուն, որոշում են նրան հետ վերադարձնել, քանի որ գիտակցում են, որ դա արդեն խաղ չէ; Սակայն նրանք այնքան ազնիվ ընտանիքից էին և նրանց արաարքը այնքան մաքուր երազանքով էր ներշնչված, որ անգամ տուժող հարևանը տեսնելով իր ձիուն չի հավատում, որ այդ ընտանիքի անդամները կարող են գողություն անել: Ինձ դուր է եկել այն արտահայտությունը, երբ Խոսրով քեռին բարկանում է ասորի հարևանի վրա ու ասում, որ նա ընդամենը մի ձի է կորցրել, իսկ իրենք մի ամբողջ հայրենիք, և այս մեկ նախադասությամբ Սարոյանը արտահայտում է իր ժողովրդի ողջ ողբերգությունը:

Օգտագործված գրականություն

Վ.Սարոյան, Ընտիր երկեր չորս հատորով, հատոր առաջին, էջ 215-229: 5-16:

Համո Սահյանի ստեղծագործությունները

Համո Սահյանը XX դարի 2-րդ կեսի հայ ազգային, խոհափիլիսոփայական պոեզիայի երևելի ներկայացուցիչներից է: Նրա ստեղծագործությունն առանձնանում է հայրենի բնաշխարհի ու մարդու նկատմամբ անհուն 

սիրով և բնապատկերների գեղարվեստական բազմազանությամբ:

Համո Սահյանը (իսկական անուն-ազգանունը՝ Հմայակ Գրիգորյան) 1939 թ-ին ավարտել է Բաքվի մանկավարժական ինստիտուտի հայկական բաժանմունքը, 1939–41 թթ-ին աշխատել է տեղի «Խորհրդային գրող» թերթի խմբագրությունում: Մասնակցել է Հայրենական մեծ պատերազմին (1941–45 թթ.): 1945–51 թթ-ին աշխատակցել է Բաքվի «Կոմունիստ» (հայերեն) թերթին, ապա տեղափոխվել է Երևան: 1951–54 թթ-ին՝ «Ավանգարդ», 1954–65 թթ-ին «Ոզնի» պարբերականների խմբագրություններում եղել է բաժնի վարիչ, 1965–67 թթ-ին՝ «Գրական թերթի» գլխավոր խմբագիր:

Սահյանի առաջին գործերը տպագրվել են 1930-ական թվականներին, սակայն նա ճանաչման է արժանացել ռազմաճակատում գրած «Նաիրյան դալար բարդի», «Նամակ ճակատից», «Որոտանի եզերքին» բանաստեղծություններով: 1946 թ-ին լույս է տեսել առաջին՝ «Որոտանի եզերքին» ժողովածուն: Այնուհետև հրատարակվել են «Առագաստ» (1947 թ.), «Սլացքի մեջ» (1950 թ.), «Ծիածանը տափաստանում» (1953 թ.), «Բարձունքի վրա» (1955 թ.), «Նաիրյան դալար բարդի» (1958 թ.), «Հայաստանը երգերի մեջ» (1962 թ.), «Մայրամուտից առաջ» (1964 թ.) ժողովածուները, որտեղ բանաստեղծն ավելի է խորացրել իր նախասիրությունները, հարստացրել ասելիքն ու կատարելագործել բանաստեղծական արվեստը:

Բնությունը Սահյանի պոեզիայի հողն է, պատվանդանը և զինանոցը, որտեղից նա վերցրել է պատկերներ, գույներ ու ձևեր: «Քարափների երգը» (1968 թ.), «Տարիներս» (1970 թ.), «Սեզամ, բացվիր» (1972 թ., ՀԽՍՀ Պետական մրցանակ՝ 1975 թ.), «Իրիկնահաց» (1977 թ.), «Ժայռից մասուր է կաթում» (1979 թ.), «Կանաչ-կարմիր աշուն» (1980 թ.), «Տոհմի կանչը» (1981 թ.), «Դաղձի ծաղիկ» (1986 թ.), «Ինձ բացակա չդնեք» (1998 թ., հետմահու) ժողովածուներում բանաստեղծն անձնավորել է բնությունը, ներկայացրել մարդու և բնության հավերժ կենդանի կապը:

Սահյանական բնապատկերը շոշափելիության աստիճանի տեսանելի է. մարդը, հողը, կենդանին, քարափը ներդաշնակության մեջ են և լրացնում են միմյանց («Օրը մթնեց», «Պապը», «Օգնականը ես եմ», «Հորթը», «Եզը» և այլն), բնության երևույթներն իմաստավորվում են մարդու ապրած օրվա փիլիսոփայությամբ («Ամպրոպից հետո», «Ժայռից մասուր է կաթում», «Պտուղդ քաղող չկա» և այլն):

Սահյանն առանձնահատուկ ներշնչանքով է խոսում Հայաստան աշխարհի, նրա անցյալի ու ներկայի, պատմության ու գալիքի մասին՝ «Աշխարհում ամենից առաջ», «Փշատենի», «Մի բուռ ես», «Անունդ տալիս» և այլն. 

Հայաստա՜ն, անունդ տալիս,

Ժայռի մեջ մի տուն եմ հիշում,

Ալևոր կամուրջի հոնքին

Ծիծառի մի բույն եմ հիշում,

Թեքված մի մատուռ եմ հիշում

Եվ բերդի տեղահան մի դուռ,

Ավերակ տաճարի մի վեմ

Եվ թեքված մի սյուն եմ հիշում:

Սահյանի խորապես ազգային պոեզիայի մեջ, սակայն, հայրենիքը միայն աշխարհագրական տարածք չէ, այն նաև մարդու ներսում է, նրա աշխարհընկալման ձևի ու եղանակի մեջ՝ «Ախր ես ինչպե՛ս...», «Գարունդ հայերեն է գալիս», «Հայաստան ասելիս» և այլն. 

Հայաստան ասելիս աչքերս լցվում են,

Հայաստան ասելիս թևերս բացվում են,

Չգիտեմ՝ ինչո՞ւ է այդպես...

Հայաստան ասելիս աշխարհը իմ տունն է,

Հայաստան ասելիս էլ մահը ո՞ւմ շունն է...

Կմնամ, կլինեմ այսպես:

Բանաստեղծի սիրերգության մեջ առանձնապես ուժեղ և անմիջական են պատանեկան անաղարտ սիրո մասին բանաստեղծությունները («Կանչ», «Առաջին սեր», «Երկրորդ հարկի պատշգամբը», «Հրաշք լիներ», «Ես չգիտեի, թե ինչ է սերը» և այլն): Սիրային բանաստեղծություններում Սահյանն արտահայտել է նաև կարոտի, ցավի, հիասթափության, դառնության, հանդիպման ու բաժանման հուզական տրամադրություններ, բացահայտել մարդկային դրամատիկ ապրումների մի նոր աշխարհ («Չես ասի ոչ մի բառով», «Քո խոնարհ ջրկիրն եմ եղել», «Չհիշեի քեզ», «Կգամ», «Դու իմ կյանքն էիր» և այլն):

Վերջին շրջանի գործերում Սահյանն իրեն հուզող խնդիրներն արտահայտել է այլաբանական և փոխաբերական պատկերների միջոցով: «Խիղճդ մեռնի, աշխարհ, մուխդ մարի», «Թող աշխարհը ցավ չունենար», «Որ չքնի հանկարծ», «Հոգնել եմ արդեն», «Տարիներս» և այլ բանաստեղծություններում, «Հայրենի գյուղ», «Վերադարձ» պոեմներում բանաստեղծն ապրում է ժամանակի այրող խնդիրներով, նրան մտահոգում է Երկիր մոլորակի ապագան, մարդկային արատների կուտակումը, շեղումն առաքինության ճանապարհից:

Սահյանը գրել է նաև հայրեններ, թարգմանել է Ալեքսանդր Պուշկինի, Սերգեյ Եսենինի, Արսենի Տարկովսկու, Գարսիա Լորկայի և այլ բանաստեղծների գործերից:

Սահյանի բանաստեղծությունները թարգմանվել են մի շարք լեզուներով:

Երևանում Սահյանի անունով կոչվել է դպրոց, գործում է «Համո Սահյան» գիտամշակութային կենտրոնը, որը սահմանել է Սահյանի անվան հուշամեդալ:

Երևանում՝ Սահյանի տան պատին, տեղադրվել է բանաստեղծի դիմաքանդակը (2007 թ-ին, քանդակագործ՝ Գետիկ Բաղդասարյան):

Օգտագործված գրականություն 

Դպրոցական Մեծ Հանրագիտարան, Գիրք 2

Հայկական Սովետական Հանրագիտարան, հ. 10:

Հրանտ Մաթևոսյան ՙՙԱշնան Արև՚՚

Մեր ժամանակակից դասական գրականության վառ ներկայացուցիչներից է Հրանտ Մաթևոսյանը: Նրա մուտքը գրականություն հաստատվեց հրապարակախոսական առաջին իսկ երկով՝ «Ահնիձոր» ակնարկով, որը սուր հարցադրումներով ցնցեց ոչ միայն ժամանակի մտավոր ու հանրային միտքը, այլև խմբագրակազմի աշխատակիցների պաշտոնանկության պատճառ եղավ։ Երկի լույս տեսնելուց հետո խորհրդային Հայաստանի անվտանգության մարմինները նշանառության տակ առան Հրանտ Մաթևոսյանին, դրանով իսկ զրկվելով նրան բուհն ավարտելու հնարավորությունից...

Աշնան արևը  Հրանտ Մաթևոսյանի վիպակներից մեկն է։ Հրատարակվել է 1973 թ.։

Վիպակի հիման վրա 1977 թ.  նկարահանվել է համանուն ֆիլմ։ Կյանքի աշնանը մոտեցող կինը՝ Աղունը, պատրաստվում է գյուղից գնալ Երևան որդուն ամուսնացնելու։ Ճանապարհի պատրաստությունների ընթացքում նա մտովի հիշում է իր անցյալը, որը մեծ տառապանքների ու փոքր ուրախությունների մի շղթա է։

Այստեղ հիմնական սյուժեն (Աղունը գնում է քաղաք` ամուսնացած որդուն այցելության) բաժանված է մանր սյուժեների, որոնցից յուրաքանչյուրը սկզբով և վերջով բացահայտում է հայ գյուղացու կյանքի դժվարությունները:

Աղունի կերպարը իր առանձնահատուկ ըմբոստությամբ նորություն է ազգային գրականության մեջ` նաև այն առումով, որ նա իրեն շրջապատող աշխարհն ընկալում է սեփական սպասումներով, իր ակնկալիքների և պահանջմունքների բավարարման առումով: Ինքնատիպ այս կինը աշխարհի և մարդկանց նկատմամբ ունի սեփական ակնկալիքները, սակայն նրա երազանքները փշրվում են տասնամյակներ շարունակ խորթ մոր վերաբերմունքից սկսած, որին հաջորդում են ամուսնությունից հետո ապրած վիշտն ու տառապանքը, ամուսնու ընտանիքի անդամների հետ ունեցած վեճերը: Աշխարհին պրկված նյարդերով նայող Աղունը երբեմն էլ կորցնում է իրականության հետ կապը և ընկնում հիստերիայի մեջ:

Իհարկե, նրա` քաղաք մեկնելը ավագ որդու` Արմենակի մոտ, վիպակում խորհրդանշական իմաստ ունի. չէ՞ որ քաղաքում ապրելով, նա արդեն պետք է փոխի իր պատկերացումները կյանքի մասին, քանի որ  փութկոտ ռիթմով ապրող կանայք այնտեղ կարողանում են իրենց ես-ը ազատել կենցաղից: Աղունը, սակայն, քաղաք չի հասնում, նրան այնտեղ չենք տեսնում, բայց նրա  ապրումները, որոնց նա հաղորդակից է դարձնում ընթերցողին իր ապրած կյանքով, վկայում են նաև անհայտի հետ հանդիպման նրա վախի մասին` ինչպիսի՞ն է նա և, ինչպիսի՞ն կտեսնի ինքը քաղաքը, ինչպե՞ս կընդունի իրեն Արմենակը, ինչպե՞ս կվերաբերվի իր հետ հարսը. Աղունին մասնավորապես մտահոգում է հարսի վերաբերմունքը իր նկատմամբ, քանի որ ինքն իրեն լավ հարս չի համարում:

«Աշնան արևը» վիպակում հեղինակը կարողացել է ներկայացնել քաղաքի հանդեպ Աղունի ունեցած մտահոգությունները, որ գյուղի չարքաշ աշխատավոր կնոջը դրդում են վերապրել իր բարդ, բազմաչարչար կյանքը: Աղունը  մերժված, չգնահատված, օտարված և վերջապես ներվային կնոջ մի կերպար է, որի միջոցով գրողը միաժամանակ փորձում է իր ուշադրությունը կենտրոնացնել հայ կնոջ հիմնախնդրին, նրա կերպարի արդիականացման անհրաժեշտության վրա. չսիրած ամուսնուն հավատարիմ Աղունը ցանկանում է լինել երջանիկ և գնահատված:

Որքան վառ, գունեղ և ըմբոստ է Աղունի կերպարը, նույնքան հանդուրժող, հանգիստ և առաջին հայացքից անճար է Սիմոնը, և այս առումով էլ նրա անվան ընտրությունը ազգային գրականության մեջ հիշեցնում է Ավ. Իսահակյանի հանրահայտ ծառայի կերպարին: Սիմոնը աշխատավոր մարդ է, հարգանքի արժանի, որն իր ընտանիքի ապրուստը հոգալու համար գիշեր-ցերեկ աշխատում է: Նա իր ընտանիքի անդամների հանդեպ մեծ պատասխանատվություն ունեցող անձնավորություն է, որն իր կյանքում միայն մեկ բան գիտե` հանդի և տան ճանապարհը: Խրախճանքը, անհոգ կյանքը նրա համար չեն, և Սիմոնը նույնիսկ վախ ունի դրանց նկատմամբ:   Աղունի  ագրեսիայով պայմանավորված, նա մի հստակ կողմնորոշում ունի` պահպանել ընտանիքը, թեկուզ և իրեն չսիրող կնոջ հետ: Սիմոնը չի ձգտում քաղաք գնալ և հոգու խորքում էլ դեմ է Աղունի գնալուն: Նրա կարծիքով, ճիշտ կլիներ, որ Արմենակը վերադառնար գյուղ, սակայն Աղունի խոսքի տարափը հետ է պահում նրան այդ մտքից, և նա գերադասում է լռել` թաքցնելով իր` Աղունի հանդեպ տարիների ընթացքում կուտակած վախը: Սիմոնը ևս չի սիրում Աղունին. «Եթե մեր մեջ սիրո պես մի բան եղել է` այդ եղել է Ձորագէս կայարանի լուսավոր խանութում» , սակայն նրանք շարունակում են իրենց համատեղ կյանքը` ցանկանալով պահպանել իրենց` դառնությամբ ստեղծած խաբուսիկ բարեկեցության պտուղները հանուն հասարակական կարծիքի:

Մարդիկ ապրում են գյուղում, բայց չեն կարծում, թե իրենք լավ են ապրում:

Վիպակի գագաթնակետը այն դրվագն է, որտեղ Սիմոնը Աղունին տանում է մայրուղի, որ քաղաք ճանապարհի:

Ստեղծագործության վերջում, մինչև ձին բեռնեն, արդեն Սիմոնն է իր հիշողություններով. դժվար կյանք է ապրել նաև Սիմոնը. կյանքը իր դժվարություններով և Աղունն իր դժգոհություններով նրան դրել են ծանր վիճակի մեջ: Սիմոնը Սոնային էր սիրում: Սիմոնը` խեղճ ու կրակ, սիրելով Սոնային , իր չսիրած կնոջ հետ էր ապրում: Եվ այս մտորումների մեջ, վախենալով, որ իր որդին էլ սխալ ընտրություն կանի,  նա կնոջը պատվիրում է, որ տղային հայտնի ու փորձի համոզել, որ նա չշտապի և զագս չգնա:

Այդպես էլ ավարտվում է ստեղծագործույթունը . Սիմոնը կրկնում և խնդրում է, որ Աղունը որդուն չմոռանա հայտնել զագս չշտապելու մասին իր մտադրությունը, իսկ Աղունը նրա ասածը չմտապահելով` հարցնում է` ի՞նչը, ի՞նչը…

Օգտագործված գրականություն

Արմինե Ստեփանյան, Հրանտ Մաթևոսյանի գեղարվեստական հրապարակախոսության լեզվաոճական մի քանի առանձնահատկություններ /http://www.magaghat.am/

Մ.Ք. Զաքարյան,  Հետարդիական արժեքային բազմաչափ համակարգը Հր. Մաթևոսյանի  «Աշնան արև» վիպակում http://lraber.asj-oa.am/6228/1/183.pdf

Ռոմանտիզմը հայ նոր գրականության մեջ

                                                  

                                                                 Րաֆֆի         

Րաֆֆին, որի ազգանունն է Մելիք-Հակոբյան ծնվել է Պարսկաստանի Սալմաստ գավառի Փայաջուկ գյուղում, հարուստ ազնվականի ընտանիքում՝ 1835թ: Նա իր նախնական կրթությունը ստացել է տեղի ծխական ուսումնարանում, իսկ 12տարեկանում մեկնել է Թիֆլիս, որտեղ սովորել է Կարապետ Բելախյանցի դպրոցում: Իսկ այնուհետև ընդունվել է  ռուսական պետական գիմնազիայի չորրորդ դասարան, որտեղ էլ ուսանել է չորս տարի: Այս շրջանում են ձևավորվում նրա գրական հետաքրքրությունները, քանի որ ծանոթանում է մեծ արևմտաեվրոպական ու ռուս գրողների հետ: Այնուհետև նա վերադառնում է հայրենի գյուղ, հետո ճանապարհորդում Պարսկաստանի ու Թուրքիայի հայկական գավառներով, գրառում է ժողովրդի սովորույթները, նկարագրում նրանց վիճակը, հարուստ բանահյուսական ու պատմագիտական նյութ է հավաքում, որ հետագայում օգտագործում է իր հայտնի վեպերում: Նա արդեն այդ տարիներին տարված էր իր ժողովրդի ազատագրման գաղափարներով: Այդ ժամանկաշրջանում գրական ամենատարածված ուղղությունը ռոմանտիզմն էր, որի ոգով էլ ստեղծագործում էր Րաֆֆին՝ իր ժողովրդի ազատությունը ևս տեսնելով ազգային-հայրենասիրական ռոմանտիկ գաղափարների իրականցման միջոցով: Հայտնի է, որ ռոմանտիզմի ներկայացուցիչները չընդունելով ներկա իրավիճակը՝ փորձում էին նրան հակադրել իրենց երազած իդեալական իրականությունը: Շատ ռոմանտիկ գրողներ, դժգոհ լինելով իրականությամբ ու իշխող տարբեր անարդարություններով՝ կոչ էին անում փոփոխել ներկան ու վերացնել անարդարությունները: Այդպիսին էր օրինակ անգլիացի բանստեղծ Բայրոնը, որ միշտ պայքարում էր հանուն ճնշված ժողովուրդների և մասնակցեց Թուրրքիայի դեմ հույների մղած ազտագրական պայքարին ու մահացավ Հունաստանում՝ դառնալկով նրանց ազգային հերոսը: Րաֆֆին ևս ցանկանում էր պայքարի միջոցով վերահաստատել մեր ազգային անկախությունը, ինչին նվիրված են նրա հետագայի կարևոր վեպերը:

Նա այնուհետև տեղափոխվում է Թիֆլիս, որ հայ հոգևոր մշակութային կենտրոն էր այն ժամանակ, աշխատում է հանրահայտ Մշակ թերթում, դասավանդում է դպրոցում:

Նա իր կարևոր վեպերում ցույց է տալիս, որ մարդը ի սկզբանե չար կամ բարի չի ծնվում, այլ կյանքի բերումով է այդպիսին դառնում, և կարելի է հասրակությունը բարեփոխելու շնորհիվ հասնել մարդու բարեփոխմանը ու ճիշտ դաստիարակմանը: Սա ևս ռոմանտիկակակն մոտեցում էր: Նրա հերոսները կամաց-կամաց ձեռք բերելով ինքնագիտակցություն՝ ընտրում են ազգային –ազատագրական պայքարի ուղին, որպեսզի ազատագրեն ժողովրդին օտարների լծից: Նրա վեպերը ազգային-ազատագրական շարժման ծրագրեր էին, որոնք ներշնչված էին այդ փուլում հայ ազատագրական շարժման վերելքի, ռուս- թուրքական պատերազմների հետ հայերի կապած հույսերի հետ: Րաֆֆին կարծում էր, որ արևմտյան դիվանագիտությունը չէր կարող լուծել Հայկակակն հարցը, այն կարող էր լուծել միայն ժողովուրդը՝ զենքը ձեռքին պայքարելով:

Եվ Րաֆֆին ճիշտ էր, որ չէր հավատում ու չէր սպասում որևէ օտարից մեր ազատությունը, մենք կարող ենք համոզվել դրանում այժմ էլ, որ Արցախյան գոյամարտում, եթե մենք չհաղթեինք, ոչ մի դիվանագիտական առաքելություն մեր Արցախ պատմական հողը մեզ չէր վերադարձնի: Ազգային ազատագրական պայքարի իսկական ծրագրային վեպեր էին նրա Խենթը և Կայծերը, որոնք ասես  ազատագրական շարժման գեղարվեստական հանրագիտարաններ լինեն, իսկանան էպոսներ, որ լուսաբանում են այդ նվիրական գաղափարները: 

                                      Դ Ա Ն Ի Ե Լ    Վ Ա Ր ՈՒ Ժ ԱՆ

 Դանիել վարուժանը ծնվել է 1884թ Սեբաստիայի նահանգի Բրնգիկ գյուղում, որտեղ անցել է նրա մանկությունը: Այնուհետև մայրը նրան տանում է Պոլսում աշխատող հոր մոտ, և Պոլսում Դանիելը սովորում է Մխիթարյանների գիշերօթիկ վարժարաններում: Նրա վրա մեծ տպավորություն են թողնում իր գյուղում ապրած մանկության տարիները և հայրենի բնաշխարհի տպավորությունը, որ հետո շատ անգամներ պիտի երևա նրա բանաստեղծության մեջ: Նա այնուհետև մեկնում է Վենետիկ՝ Մուրադ-Ռաֆայելյան գիշերօթիկ վարժարան, որտեղ շարունակում է իր կրթությունը և որը նպաստում է հետագա բանաստեղծի ձևավորմանը: Մեծ ազդեցություն ունեցավ ոչ միայն վենետիկյան կրթությունը, այլև այն միջավայրը, որում հայտնվել էր բնասատեղծը, իտալական մշակույթի ու գրականության ազդեցությունը և այլն: Այդ տարիներից հետո նա հրատարակում է իր Սարսուռներ ժողովածուն, որը ցույց է տալիս, թե ինչպես է աճել բանաստեղծը ու ինչպես է հղկվել նրա ոճը:

Այնուհետև նա իր ուսումը շարունակում է Գենտի համալսարանում՝ ուսումնասիրելով տնտեսական և քաղաքական գիտություններ, սակայն շարունակում է հաճախել նաև գրական դասընթացներին և հրաշալի կրթություն է ստանում: Սրա շնորհիվ է, որ նա շատ շուտով մշակում է իր ինքնուրույն ոճը, որ պիտի տարբերեր նրան իր ժամանկի այլ բանստեղծներից:

Նա հրատարակում  է «Ցեղին սիրտը» գիրքը, որի ամենակրևոր ստեղծագործությունը համարվում է Նեմեսիս պոեմը, որը կոչ է անում ժողովրդին  ըմբոստ պայքարի հանուն իր ազատության: Իսկ այս շարքի առաջին բանաստեղծությունը, որ կոչվում է Ձոն,  նվիրված է հայրենիքի նվիրական ու հերոսական անցյալին և այժմյան զոհերին ու քաջ հայ մարտիկներին, որոնց կոչ է անում հավերժ պայքարի ու վրեժի՝

Ու պայքար, պայքար, պայքար երգեցի,

-         Ձեզի ընծա, հայ մարտիկներ-

Գրիչս եղավ անթրոց սրտերու հնոցի,

-         Ձեզի ընծա, քաջ մարտիկներ-

-         Եղեգնյան գրչով վըրեժ երգեցի,

Ընդ եղեգան փող բոց ելաներ:

Այդ տարիներին արևմտահայ գրականության մեջ սկսվում  է մի նոր շարժում՝ Հեթանոսական, որի մեծագույն դեմքը դառնում  է Դանիել Վարուժանը: Այս շարժման հիմնական նպատակը հեթանոսական անցյալի գովերգմամբ   ազգային ոգու արթնացումն էր , ուժի և գեղեցկության պաշտամունքի վերադարձումը: Վարուժանը հոգևոր հայրենիքի որոնումներում վերածնում է մեր նախնյաց հոգևոր ավանդույթները: Այս շրջանի լավագույն ստեղծագործություններում գեղեցկության, կնոջ նկատմամբ սիրո, նրա առեղծվածի բացահայտման փորձերն  են նաև, և այս սիրո գովերգմամբ նա ուզում է հակադրվել իրականության անկատարությանը և արժեքների ու իսկական գեղեցկության կորստին: Հեթանոս ժամանկների մարդուն Վարուժանը բնութագրում է  որպես ուժեղ, գեղեցիկ, ուժեղ ու անկեղծ զգացմունքներով օժտված, հանուն սիրո խելահեղությունների ու մեծ նվիրումի պատրաստ էակների, այդպիսին են Հարճը պոեմի  հերոսները:

Հեթանոս երգերից հետո Վարուժանին սկսում են գրավել հողագործ ժողովրդի կյանքին նվիրված բանաստեղծությունները, նա կարծես ուզում է վերադառնալ իր մանկության հուշերի ու տպավորությունների աշխարհը, դեպի իր գյուղը, որտեղ անցել էր իր մանկությունը ու գյուղի մարդիկ՝ իրենց առօրյա աշխատանքով:

Այսպես ծնվեց Հացին երգերը ժողովածուն, որը բոլորովին նոր բան էր ողջ հայ գրականության մեջ: Հեթանոս երգերի բնական զգացումները այդտեղ այլ կերպով են դրսևորվում, սակայն միտումը նույնն է՝  ցույց տալ ազնիվ աշխատանքի բերկրանքը, ամենօրյա կյանքի գեղեցկությունը: Այս բանաստեղծություններով նա նաև ուզում էր հայ շինականին վերադարձնել դարձյալ գյուղ, քանի որ գյուղերը այդ ժամանակ դատարկվում էին, մարդիկ գնում էին քաղաք աշխատանք փնտրելու, այս բանաստեղծություններում արտերը կանչում են մարդկանց դեպի իրենց, ու գյուղացին չտեսնված զգում  է իր հայրենի հողը: Հացին երգերը գրված են հատուկ սկզբունքով, նրա յուրաքանչյուր բանաստեղծություն հացի ստեղծման պատմության մի փուլն  է նկարագրում՝ ցորենի  ցանելուց մինչև սեղանին դրվելը, և բոլոր բանաստեղծությունները կապված են միմյանց ու բխում են մեկը մյուսից:

Դանիել Վարուժանը չհասցրեց իր ծրագրած մյուս շարքերն էլ գրել՝ Գինու երգերը և այլն, քանի որ զոհվեց Եղեռնի ժամանակ: 

Վ Ա Հ Ա Ն  Տ Ե Ր Յ Ա Ն

Նա ծնվել է Գանձա գյուղում՝ 1885թ, գյուղական քահանայի ընտանիքում, նախնական կրթությունը ստացել է տեղի ծխական դպրոցում, հետո մեկնել է Թիֆլիսի գիմնազիա, որտեղ մասնակցել է գրական –հասարակակակն միջոցառումներին, իսկ այնուհետև ընդունվել է Մոսկվայի Լազարյան ճեմարան: Ճեմարանը ավարտելուց հետո ընդունվել է Մոսկվայի համալսարանի պատմաբանասիրական ֆակուլտետը:

Նրա առաջին բանաստեղծությունները գրված էին Թումանյանի և Իսահակյանի ազդեցությամբ, երբ նա դրանք ցույց է տալիս վարպետներին, նրանք խորհուրդ են տալիս իր սեփական ոճը գտնել, և մի տարի անց Տերյանն արդեն հրատարակում է իր հիանալի Մթնշաղի անուրջները ժողովածուն, որ բոլորովին նոր երևույթ էր հայ գրականության մեջ

և ցույց էր տալիս, որ բոլորովին նոր քաղաքային պոետ է ծնվել: Ստեփան Զորյանը պատմում է, որ այն տարիներին բոլորը ներշնչված էին Տերյանի բանաստեղծությամբ, ովքեր սիրահարվում էին, միմյաց էին ուղարկում նրա բանաստեղծություններից տողեր:

Հետո Տերյանը ընդունվում է Պետերբուրգի համալսարանի Արևելագիտության ֆակուլտետը և խորանում արևելյան լեզուների ուսումնասիրությամբ: Նա գրում է նաև նոր բանստեղծական շարքեր՝ Գիշեր և հուշեր, Ոսկի հեքիաթ, Վերադարձ: Նրա բանստեղծությունների գլխավոր հերոսը հաճախ միայնակ ու տառապող մարդն է՝ երբեմն  անհույս սիրահարված, երբեմն միայնությունից ու չհասկացվածությունից տառապող, երբեմն գարնան զարթոնքով ուրախացող, երբեմն կյանքի միօրինակությունից ձանձրացած: Նրա բանաստեղծություններում քաղաքում  բնակվող մարդն է, որ երբեմն մարդկանց ամբոխի մեջ իրեն բոլորովին չհասկացված ու միայնակ է զգում կամ կյանքում շատ բան հասկացած ու տառապած մարդը, որ գիտի, որ կյանքը ուղղակի մի կարուսել է, որ անվերջ պտտվելով նույն երգն է հյուսում:

Նա գրել է նաև Երկիր Նաիրի բանաստեղծությունների շարքը, որոնցում խոսվում է հայրենի երկրի վշտերի ու ցավի մասին, հայրենի բնության ու նաիրուհու գեղեցկության մասին, հայոց լեզվի գեղեցկության մասին: Նա շատ բան է արել, որ հայ բանաստեղծությունն ու լեզուն հետաքրքրեն օտարներին, օգնել է Վալերի Բրյուսովին կազմել հայ գրականության անթոլոգիա ռուսերեն լեզվով, իր ընկերների հետ հրատարակել է Գարուն ալմանախը, գրել է բազմաթիվ հոդվածներ հայոց լեզվի մաքրության, մեր գրականության խնդիրների վերաբերյալ: Նրա բանստեղծություններում հայոց լեզուն դառնում է շատ գեղեցիկ, մաքուր ու բնական, և նա շատ մեծ դեր է կատարում մեր լեզվի գեղեցկացման ու մաքրման գործում, գրական հայերենի մաշկաման գործում: Նա նաև զբաղվել է քաղաքականությամբ՝ կարծելով, որ հեղափոխությունը փրկություն պիտի բերի իր տառապած ու եղեռնի ենթարկված ժողովրդին, պիտի իրականանա իր երազը՝ Նաիրյան երկրի տեսլականը, սկայն նա սխալվում է , և երբ ամեն ինչ հասկանում է, թոքախտավոր բանստեղծին, իբր այլ պատրվակով, ուղարկում են հեռավոր ու ցուրտ Օրենբուրգ, որը ըստ էության աքսոր էր նրա համար, որտեղ էլ նա շուտով մահանում է, իսկ գերեզմանի տեղն էլ հայտնի չէ:

Տերյանի պոեզիայից հետո պիտի շատ ազդվի նաև Չարենցը ու պիտի իր ողջ գրականության մեջ տանի Տերյանի Նաիրյան երազանքը՝ գրական կյանքի վերջում ստեղծելով Երկիր Նաիրի անավարտ հրաշալի վեպը:

                                        Թանկա

Թանկա կամ թանքա, ճապոնական պոեզիայի հնագույն ժանր՝ 31 վանկերից կազմված (5-7-5-7-7) անհանգ հնգատող։

Ավանդական մոտիվներն են սերը, բաժանումը, ուղևորությունները, տարվա եղանակները և այլն։ Թանկան առատ է տրոպիտեսակներով, բառախաղերով, հաճախ է ստեղծում իմաստային երկրորդ շերտ։

Ամենավաղ թանկաները գրի են առնվել 8-րդ դարում. ժանրը ծաղկում է ապրել 10-13-րդ դարերում՝ կապված ճապոնական պոեզիայի արքունական գերատեսչության գործունեության, պոետական մրցույթների անցկացման և պոետական պաշտոնական հատընտիրներ կազմելու հետ։

Թանկայի օրինակ՝

Երազների դուռը բացվել էին,

Ոտքերս գետնից կտրվել էին,

բայց սարսափն անտեսել էի,

Թևերս բացած, սավառնում ,

Մինչև սարսափին չտեսա